> પૂર્વભૂમિકા :
- ઔદ્યોગિક અને આંતરિક વેપારના સંવર્ધન
માટેના વિભાગ (DPIIT)એ સ્ટેટ્સ સ્ટાર્ટઅપ
રેન્કિંગ એક્સરસાઇઝની બીજી આવૃત્તિ જાહેર કરી.
- આમાં કુલ 22 રાજ્યો અને 3 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સામેલ થયા.
- મૂલ્યાંકન સમિતિઓમાં સ્વતંત્ર નિષ્ણાતો
સામેલ હતા, જેમણે
વિવિધ માપદંડો પર પ્રતિભાવોનું વિગતવાર મૂલ્યાંકન કર્યું હતું.
> ઉદ્દેશ :
- રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિતો પ્રદેશો વચ્ચે
તંદુરસ્ત સ્પર્ધાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જેથી તેઓ સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને સુધારવા
સક્રિયપણે કામ કરે.
> સ્ટેટ્સ સ્ટાર્ટઅપ રેન્કિંગ ફ્રેમવર્ક 2019 શું
છે ? :
- તે રાજ્યોને સ્ટાર્ટઅપની દ્રષ્ટિએ ક્રમ
આપવાનું માળખાગત કાર્ય છે.
- તેમાં 7
વિસ્તૃત ક્ષેત્રો અને 30 માપદંડો (પેરામીટર્સ) સામેલ છે, જેમાં
સંસ્થાગત મદદ, નીતિનિયમોની
સરળતા, વેન્ચર
ફંડિંગ સપોર્ટ, જાગૃતિ અને પહોંચ વગેરે સામેલ છે.
- તેમાં 65000થી વધુ
કોલ્સ દ્વારા 11થી વધુ ભાષાઓમાં લાભાર્થીઓના ફીડબેક મેળવવામાં આવ્યા.
> રેન્કિંગ આપવાની પ્રક્રિયા :
- રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને બે
જૂથોમાં વહેંચવામાં આવ્યાં છે.
- દિલ્હી
સિવાયના કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને આસામ
સિવાયના તમામ પૂર્વોત્તર રાજ્યોને કેટેગરી ‘Y’માં સામેલ કરવામાં આવ્યાં.
અન્ય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીને કેટેગરી ‘X’માં
સામેલ કરવામાં આવ્યાં.
- રાજ્યોને 5 કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યાં : (1) શ્રેષ્ઠ
કામગીરી કરનાર રાજ્યો, (2) સારી કામગીરી કરનાર રાજ્યો, (3) ટોચના
રાજ્યો, (4) આકાંક્ષી
રાજ્યો અને (5) સ્ટાર્ટઅપ માટે ઇકોસિસ્ટમ
વિકસાવતાં રાજ્યો.
- દરેક કેટેગરીમાં રાજ્યોને આલ્ફાબેટ પ્રમાણે
સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
- સ્ટાર્ટઅપને ટેકો આપવામાં વિવિધ રાજ્યોએ
અપનાવેલ ‘કોમ્પેન્ડિયમ ઓફ ગૂડ
પ્રેક્ટિસ’ એટલે કે ‘સારી
પદ્ધતિઓનું સંકલન’ જાહેર થયું હતું. એમાં 166
સારી પદ્ધતિઓની ઓળખ કરવામાં આવી.
> સ્ટાર્ટઅપ રેન્કિંગમાં રાજ્યોના ક્રમના
પરિણામો (વર્ષ-2019ના
આધારે)
કેટેગરી ‘X’
(1) શ્રેષ્ઠ કામગીરી કરનાર રાજ્ય
: ગુજરાત
(2) સારી કામગીરી કરનાર રાજ્યો
: કર્ણાટક, કેરળ
(3) ટોચના રાજ્યો
: બિહાર, મહારાષ્ટ્ર, ઓડિશા, રાજસ્થાન
(4) આકાંક્ષી રાજ્યો
: હરિયાણા, ઝારખંડ, પંજાબ, તેલંગાણા, ઉત્તરાખંડ
(5) સ્ટાર્ટઅપની વિકસતી ઇકોસિસ્ટમ ધરાવતા
રાજ્યો : આંધ્રપ્રદેશ, અસમ, છત્તિસગઢ, દિલ્હી, હિમાચલપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, તમિલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ
- સંસ્થાગત અગ્રેસર રાજ્યો : કર્ણાટક, કેરળ,
ઓડિશા
- નિયમનકારી પરિવર્તન કરવામાં ટોચના રાજ્યો
: કર્ણાટક, કેરળ, ઓડિશા, ઉત્તરાખંડ
- ખરીદીમાં ટોચના રાજ્યો : કર્ણાટક, કેરળ, તેલંગાણા
- ઇન્ક્યુબેશન કેન્દ્રોમાં ટોચના રાજ્યો : ગુજરાત,
કર્ણાટક, કેરળ
- સીડિંગ ઇનોવેશન લીડર (ઇનોવેશનનાં
વિચારોમાં ટોચના રાજ્યો) : બિહાર, કેરળ, મહારાષ્ટ્ર
- ઇનોવેશનને વેગ આપનાર ટોચના રાજ્યો : ગુજરાત,
કેરળ, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન
- જાગૃતિ અને પહોંચમાં ટોચના રાજ્યો : ગુજરાત,
મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન
> ગુજરાતનું પ્રદર્શન :
- રાજયોના સ્ટાર્ટઅપ રેન્કીંગ-2019માં
ગુજરાતે સતત બીજા વર્ષે પ્રથમ ક્રમ જાળવી રાખ્યો છે.
- ગુજરાત ઊદ્યોગ સાહસિકતાની આગવી ઓળખ સાથે
સ્ટાર્ટઅપ ક્ષેત્રે દેશમાં પસંદગીનું રાજ્ય બન્યું છે.
- ગુજરાતે યુવા વિદ્યાર્થીઓના નવા સંશોધનોને
વેગ આપવા ‘સ્ટુડન્ટ સ્ટાર્ટઅપ એન્ડ ઇનોવેશન પોલિસી’ (SSIP) પણ
સફળતાપૂર્વક અમલમાં મૂકી છે.
- ગુજરાને 2017માં ‘‘પ્રાઇમીનીસ્ટર્સ
એવોર્ડ ફોર એકસલન્સ ઇન પબ્લીક એડમીનીસ્ટ્રેશન’’ મળેલ છે.
- સ્ટાર્ટઅપ ઇન્ડીયા પ્રોગ્રામના સફળ
અમલીકરણ માટે 2018નો બેસ્ટ પરફોર્મર સ્ટેટ
તરીકેનો એવોર્ડ પણ ગુજરાતે હાંસલ કર્યો હતો.
- ગુજરાતમાં અત્યાર સુધીમાં સ્કીમ ફોર
આસીસ્ટન્સ ફોર સ્ટાર્ટઅપ-ઇનોવેશન અન્વયે 1500 કરતા
વધુ સ્ટાર્ટઅપ નોંધાયેલા છે અને રૂ. 30 કરોડ
કરતા વધુ રકમની નાણાં સહાય 260 થી
વધુ સ્ટાર્ટઅપને આપવામાં આવેલી છે.
- રાજ્યમાં આઇ.ટી અને આઇ.ટી.ઇ.એસ સ્ટાર્ટઅપ
પોલિસી હેઠળ 25 થી વધુ સ્ટાર્ટઅપ અને 6
ઇન્કયુબેટર્સને રૂ. 2 કરોડ જેટલી નાણાં સહાય અપાઇ
છે.
- સ્ટુડન્ટ સ્ટાર્ટઅપ એન્ડ ઇનોવેશન પોલિસી (SSIP)
માં 130 થી વધુ
યુનિવર્સિટી, કોલેજો અને 800
સ્ટુડન્ટ સ્ટાર્ટઅપને સરકારે મદદ કરી છે.
Source: (1)
PIB Delhi (Sept.-2020), GoI (2) The Department of Information, GoG
View/Download PDF